โส ตสฺส สห อุปฏฺฐาเนเนว อุปจารชฺฌานํ, วุตฺตนเยเนว จตุกฺกปญฺจกชฺฌานานิ จ ปาปุณาตีติฯ อาโปกสิณํฯ

เตโชกสิณกถา

[92] เตโชกสิณํ ภาเวตุกาเมนาปิ เตชสฺมิํ นิมิตฺตํ คณฺหิตพฺพํฯ ตตฺถ กตาธิการสฺส ปุญฺญวโต อกเต นิมิตฺตํ คณฺหนฺตสฺส ทีปสิขาย วา อุทฺธเน วา ปตฺตปจนฏฺฐาเน วา ทวทาเห วา ยตฺถ กตฺถจิ อคฺคิชาลํ โอโลเกนฺตสฺส นิมิตฺตํ อุปฺปชฺชติ จิตฺตคุตฺตตฺเถรสฺส วิยฯ ตสฺส หายสฺมโต ธมฺมสฺสวนทิวเส อุโปสถาคารํ ปวิฏฺฐสฺส ทีปสิขํ โอโลเกนฺตสฺเสว นิมิตฺตํ อุปฺปชฺชิฯ

อิตเรน ปน กาตพฺพํฯ ตตฺริทํ กรณวิธานํ, สินิทฺธานิ สารทารูนิ ผาเลตฺวา สุกฺขาเปตฺวา ฆฏิกํ ฆฏิกํ กตฺวา ปติรูปํ รุกฺขมูลํ วา มณฺฑปํ วา คนฺตฺวา ปตฺตปจนากาเรน ราสิํ กตฺวา อาลิมฺเปตฺวา กฏสารเก วา จมฺเม วา ปเฏ วา วิทตฺถิจตุรงฺคุลปฺปมาณํ ฉิทฺทํ กาตพฺพํฯ ตํ ปุรโต ฐเปตฺวา วุตฺตนเยเนว นิสีทิตฺวา เหฏฺฐา ติณกฏฺฐํ วา อุปริ ธูมสิขํ วา อมนสิกริตฺวา เวมชฺเฌ ฆนชาลาย นิมิตฺตํ คณฺหิตพฺพํ, นีลนฺติ วา ปีตนฺติ วาติอาทิวเสน วณฺโณ น ปจฺจเวกฺขิตพฺโพ, อุณฺหตฺตวเสน ลกฺขณํ น มนสิ กาตพฺพํฯ นิสฺสยสวณฺณเมว กตฺวา อุสฺสทวเสน ปณฺณตฺติธมฺเม จิตฺตํ ฐเปตฺวา ปาวโก, กณฺหวตฺตนี, ชาตเวโท, หุตาสโนติอาทีสุ อคฺคินาเมสุ ปากฏนามวเสเนว ‘‘เตโช เตโช’’ติ ภาเวตพฺพํฯ

ตสฺเสวํ ภาวยโต อนุกฺกเมน วุตฺตนเยเนว นิมิตฺตทฺวยํ อุปฺปชฺชติฯ ตตฺถ อุคฺคหนิมิตฺตํ ชาลํ ฉิชฺชิตฺวา ฉิชฺชิตฺวา ปตนสทิสํ หุตฺวา อุปฏฺฐาติฯ อกเต คณฺหนฺตสฺส ปน กสิณโทโส ปญฺญายติ, อลาตขณฺฑํ วา องฺคารปิณฺโฑ วา ฉาริกา วา ธูโม วา อุปฏฺฐาติฯ ปฏิภาคนิมิตฺตํ นิจฺจลํ อากาเส ฐปิตรตฺตกมฺพลกฺขณฺฑํ วิย สุวณฺณตาลวณฺฏํ วิย กญฺจนตฺถมฺโภ วิย จ อุปฏฺฐาติฯ โส ตสฺส สห อุปฏฺฐาเนเนว อุปจารชฺฌานํ, วุตฺตนเยเนว จตุกฺกปญฺจกชฺฌานานิ จ ปาปุณาตีติฯ เตโชกสิณํฯ

วาโยกสิณกถา

[93] วาโยกสิณํ ภาเวตุกาเมนาปิ วายุสฺมิํ นิมิตฺตํ คณฺหิตพฺพํฯ ตญฺจ โข ทิฏฺฐวเสน วา ผุฏฺฐวเสน วาฯ วุตฺตญฺเหตํ อฏฺฐกถาสุ ‘‘วาโยกสิณํ อุคฺคณฺหนฺโต วายุสฺมิํ นิมิตฺตํ คณฺหาติ, อุจฺฉคฺคํ วา เอริตํ สเมริตํ อุปลกฺเขติ, เวฬคฺคํ วา…เป.… รุกฺขคฺคํ วา เกสคฺคํ วา เอริตํ สเมริตํ อุปลกฺเขติ, กายสฺมิํ วา ผุฏฺฐํ อุปลกฺเขตี’’ติฯ ตสฺมา สมสีสฏฺฐิตํ ฆนปตฺตํ อุจฺฉุํ วา เวฬุํ วา รุกฺขํ วา จตุรงฺคุลปฺปมาณํ ฆนเกสสฺส ปุริสสฺส สีสํ วา วาเตน ปหริยมานํ ทิสฺวา ‘‘อยํ วาโต เอตสฺมิํ ฐาเน ปหรตี’’ติ สติํ ฐเปตฺวา, ยํ วา ปนสฺส วาตปานนฺตริกาย วา ภิตฺติฉิทฺเทน วา ปวิสิตฺวา วาโต กายปฺปเทสํ ปหรติ, ตตฺถ สติํ ฐเปตฺวา วาตมาลุตอนิลาทีสุ วายุนาเมสุ ปากฏนามวเสเนว ‘‘วาโต วาโต’’ติ ภาเวตพฺพํฯ อิธ อุคฺคหนิมิตฺตวฑฺฒนโต โอตาริตมตฺตสฺส ปายาสสฺส อุสุมวฏฺฏิสทิสํ จลํ หุตฺวา อุปฏฺฐาติฯ ปฏิภาคนิมิตฺตํ สนฺนิสินฺนํ โหติ นิจฺจลํฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ วาโยกสิณํฯ